Bajkowy dom z bala

Dom z bala w ruskiej tradycji budowy domów

Ruski dom z bala to element tradycyjnej architektury drewnianej w dawnej Rusi i potem w Rosji.

Drewno było głównym i najbardziej dostępnym materiałem budowlanym, stąd budowano z niego i domy wiejskie i bardzo okazale rezydencje. A forma bala wymagała stosunkowo niewielkiej obróbki przed zastosowaniem do budowy.

Jednak wybierano, na potrzeby budowania konstrukcji domów, bale możliwie jednakowej grubości.

• 

Rozwój budownictwa z bali drewnianych miał związek z bogaceniem się poszczególnych warstw społecznych.

Domy budowali z rzeźbionym gankiem (werandą)

Z przemyślanym chłopskim gustem,

I każdy z własnym obliczem.

W. Fjedotow (В.Федотов)

Od domów z bala nie stronili też arystokraci i carowie, budują eksponowane rezydencje.

Znane też liczne budowle sakralne wykonane z bala drewnianego.

Rosyjski dom z bala, odpowiednio zbudowany, może służyć przez dziesięciolecia, a nawet wieki.

• 

Do dziś istnieją chaty budowane z bali w XIX wieku, a nawet wcześniej.

Budowanie domu z bala

W architekturze drewnianej stosuje się przynajmniej kilka opcji budowania z bali.

Znane są wyręby (zagłębienia pod łączenia bali) rosyjskie, fińskie, norweskie, kanadyjskie, z których każda ma swoje własne cechy, a ich tradycje kształtują się od bardzo dawna.

Ruski tradycyjny dom z bala, który wciąż można znaleźć we wsiach i osadach, ma kilka cech:

• tradycyjna wersja łączenia bali to „w kubek”, czasami nazywana jest też „w obło”, to znaczy w kręgu.
• do budowy używa się drewna okrągłego, w każdej kłodzie wybiera się podłużny półokrągły rowek, który służy jako element łączący.
• bale (kłody) są mocowane „z wypuszczeniem” – części końcowe wystają 30-40 cm poza ściany. Pozwala to na minimalną wentylację w narożach i poprawia efektywność energetyczną budynków. Końcówki wymagają jednak zwiększonej ochrony przed gniciem i wysychaniem, w przeciwnym razie w materiale szybko pojawią się głębokie pęknięcia.

Konstrukcja domu z bala była wykonywana przy użyciu prostych, ręcznych narzędzi i przyrządów pomiarowych, najczęściej wykonanych przez lokalnych rzemieślników.

• 

Osobliwości ruskich konstrukcji

• wysoka piwnica – wysokość sięgała 2-2,5 metra. Charakterystyczna zwłaszcza dla północnych regionów Rusi (Rosji). Chroniła mieszkanie, znajdujące się nad piwnicą przed nadmierną wilgocią i zaspami śnieżnymi (by nie trzeba było odśnieżać wejścia !), przed mrozem. Miała przeznaczenie gospodarcze, przechowywano tam zapasy i wyposażenie domu. Zimą trzymano zwierzęta gospodarskie. Dom z bala, z wysoką piwnicą, wygląda nieproporcjonalnie, pamiętajmy jednak o użyteczności tej konstrukcji w śnieżne zimy.

• Górna izba (“Gornaja”) – była reprezentacyjnym pomieszczeniem w domu chłopskim. W drugiej połowie XIX wieku (jeszcze bez pieca) wykorzystywana była tylko w sezonie letnim. Latem kobiety wykorzystywały to dobrze oświetlone pomieszczenie dla potrzeb rękodzieła. Było to też miejsce dla nowożeńców. Na przełomie XIX i XX wieku zamożni chłopi wstawiali tam piece holenderskie, co zwiększało funkcjonalność, ale też wymagało noszenia opału po schodach ! 🙂  Górna izba służyła też jako miejsce przyjmowania gości. W większych domach miewała też balkon.

• potocznoje (rus. поточное ) – powyżej wydrążona w celu odprowadzania wody kłoda, która zastępowała dzisiejsze rynny

Dom z bala – zdobienia

Okna – pierwotnym podstawowym rodzajem okien, jakie miał dom z bala, były okna szczelinowe. Małe prostokątne, dające minimum oświetlenie pomieszczeń, ale zapewniające naturalną wentylację. W architekturze drewnianej zdobienie okien szło w dwóch kierunkach:

• inny kształt nadawano samemu otworowi okiennemu
• tworzono artystyczną oprawę dla  okna, w postaci rzeźbionych zdobień, na ścianach domu, ościeżnic, okiennic, stolarki okiennej.

Balkony i szczegóły dachu – niezależnie od tego, w jaki sposób został wykonany balkon, otwarty czy zadaszony, na filarach czy łukach, swoim układem przestrzennym dokonał istotnych  zmian w wyglądzie elewacji budynku.

Masywny fronton z bali, zdawał się tracić swój ciężar. Wizualnie nie przytłaczał budynku. Jednak balkon, a często balkon-galeria,  był tylko centrum architektonicznym kompozycji na frontonie.

Dodatkowo wzdłuż zboczy dachu, aby chronić końce belek przed wpływami atmosferycznymi, zawieszono rzeźbione deski – „falbany”.

Fantazyjne kształty przybierały też zakończenia belek czy dymniki (kominy).

W zdobieniach wykorzystywano motywy słowiańskie, geometryczne oraz roślinne. Bogactwo motywów powodowało, że każdy dom z bala miał indywidualny charakter.

Dom z bala dzisiaj

Domy budowane z bali i dziś mają licznych zwolenników.

Użytkowników takich domów urzeka naturalny wygląd, klimat i zapach drewna w takim domu. Dziś przeciętny dom z bala niewątpliwie pozbawiony jest licznych elementów – ornamentów upiększających, których wykonanie jest żmudne i drogie. Choć przy wykorzystaniu maszyn tworzących ornamenty w technologii 3D być może doczekamy się i takich ofert zdobniczych.

Część współczesnych domów z bala zgrabnie łączy dawny styl ze współczesnymi elementami.

W Polsce w takim domu obecnie mieszkają m.in. Kamil Stoch, czy też Robert Lewandowski.

zdjęcie wprowadzające: Thomas Quine, licencja: CC BY 2.0

Artykuł powstał w ramach:

Projekt dofinansowany  ze środków Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia w ramach Otwartego Konkursu na Dofinansowanie Zdalnych Przedsięwzięć na rzecz Dialogu i Porozumienia w Stosunkach Polsko-Rosyjskich

---