Mecenat Ferenca Széchényiego – biblioteka dla Węgier

Wielki Darczyńca Węgier – Mecenat Ferenc’a Széchényi’ego 

Ferenc Széchényi, znany również jako hrabia Széchényi, to postać niezwykle ważna w historii Węgier i nie tylko Węgier. To on odegrał kluczową rolę w rozwoju kultury, nauki i edukacji na Węgrzech w XVIII i XIX wieku jako znakomity mecenat. Jego wsparcie i oddanie dla sztuki, nauki i społeczeństwa wpłynęły nie tylko na rozwój kultury w tym kraju , ale również na rozwinięcie ducha narodowego Węgrów. Warszawie też nie był obcy. 

Co wiemy o Ferencu Szechenyi ?

Ferenc Széchényi urodził się w 1754 roku w Wiedniu. Pochodził z wpływowej węgierskiej rodziny arystokratycznej.

Warto dodać, że ród Ferenca Széchényi mógł się pochwalić dwoma wielkimi przodkami, takimi jak György Széchényi, arcybiskup ostrzyhomski (1592–1695), który był dobroczyńcą zakonów, założycielem szkół i klasztorów, a także bardziej zaangażowanego politycznie Pála Széchényi, który w imieniu cesarza współpracował przy negocjacjach pokojowych z Ferencem Rakoczym w 1704 r.

Takie  dziedzictwo intelektualne musiało miało wyraźny wpływ na młodego  Ferenca.

Oprócz ojca (kolekcjonera książek i dzieł sztuki), który zmarł wcześnie, wpływową rolę w jego węgierskim wychowaniu odegrała także matka, hrabina Mária Cziráky, która mówiła wyłącznie po węgiersku i nie podążała za modnymi w jej kręgach nurtami kultury europejskiej.

Kiedy Ferenc Széchényi studiował w Wiedniu miał okazję zaznajomić się z najnowszymi osiągnięciami nauki i kultury europejskiej.

Oprócz studiów prawniczych i nauk politycznych poznał znakomitego nauczyciela jezuitę, ks. Michael Denisa, który nauczył młodego hrabiego nowoczesnych umiejętności książkowych i bibliotecznych oraz wprowadził go w tajniki bibliografii.

W Wiedniu młody Ferenc miał  także do dyspozycji bibliotekę Theresianum, obfitującą w stare rzadkie księgi oraz bibliotekę dworską miasta cesarskiego, gdzie po raz pierwszy zetknął się w jej bogatych zbiorach  z rzadkimi Hungaricami.

Hungaricum

Hungaricum to unikalne i charakterystyczne elementy kultury, tradycji, produktów lub dziedzictwa narodowego Węgier. Są to elementy, które są ściśle związane z tożsamością narodową Węgrów i mają wyjątkową wartość historyczną, kulturową lub symboliczną. w jej bogatych zbiorach.

Hungaricum może obejmować różne dziedziny, takie jak kuchnia, sztuka, muzyka, rękodzieło, stroje ludowe, a także ważne miejsca historyczne czy tradycje ludowe. Przykłady hungaricum obejmują dania kuchni węgierskiej, takie jak gulasz, Tokajskie wino, instrument muzyczny o nazwie bęben werbel, czy też tradycyjne hafty na strojach ludowych.

Nic więc w tym dziwnego, że po powrocie na Węgry, gruntownie wykształcony postanowił poświęcić swoje życie na rzecz rozwoju ojczystej kultury i nauki.

Początki Mecenatu – biblioteka w zamku Horpács

Swoje działania rozpoczął od biblioteki odziedziczonej po przodkach w zamku w Horpács.

Organizację i prowadzenie biblioteki rodzinnej powierzył młodemu prawnikowi Józsefowi Hajnóczy, który oprócz zajmowania się sprawami prawnymi i finansowymi rodziny, obszerną korespondencją hrabiego w kraju i za granicą, porządkował jego bibliotekę i archiwum oraz opracował pierwszy katalog księgozbioru.

Wspieranie talentów

Będąc sędzią Stołu Królewskiego Okręgowego Sądu Apelacyjnego w Kőszegu nie przeszkodziło mu być ówczesnym „menedżerem kultury” , który rozpoznawał i wspierał talenty oraz przeznaczał środki różnym organizacjom, wydawnictwom, wszystkim tym, którzy mogli przyczynić się do rozwoju kulturalnemu Węgier.

Wśród jego protegowanych w tym czasie byli Mihály Csokonai Vitéz, Ádám Horváth Pálóczi, Miklós Révai, Sámuel Tessedik, András Vályi, János Mátyás Korabinszky.

Ze względów politycznych i rozbieżności miedzy administracją rządowa a reprezentacją węgierskiego interesu narodowego ogranicza  swoją aktywność  na terenie Węgier i udaje się w podróż zagraniczną do Anglii, przez Czechy, Niemcy i Niderlandy,  która w przyszłości wpłynie na jego dalsze działania.

Podróż zagraniczna

Powstaje jego obszerny dziennik podróży, który Széchényi pisze własnoręcznie po niemiecku.  W nim opisuje przeżycia z podróży, system polityczny i gospodarkę odwiedzanych krajów, ale także instytucje kulturalne, biblioteki, akademie i muzea. Nawiązuje liczne znajomości ze znanymi naukowcami, profesorami uniwersyteckimi i kochającymi sztukę lordami.

Wymienia się poglądami i widzi rzeczywistą sytuację na Węgrzech. Wykorzystują dostepne mu zasoby nie tylko chce dokonać reform  politycznych, ale przede wszystkim  chce wpłynąć na poziom intelektualny i kulturalny Węgrów.

Wspiera tłumaczenie i publikację ważnych książek, m.in. w 1786 r. zlecił przetłumaczenie na język węgierski niemieckiej książki Sámuela Tessedika  na temat sytuacji chłopstwa na Węgrzech i wydanie jej pod tytułem A’ paraszt ember Magyar országban [Chłop na Węgrzech] i wielu innych.

Jego dom  w Budapeszcie  staje się miejscem spotkań magnatów i wybitnej śmietanki  intelektualnej.  W nim powstają plany pierwszego węgierskiego towarzystwa akademickiego.

Mecenat Széchényiego czyli Budowa Biblioteki Narodowej

Jednym z najważniejszych wkładów Széchényiego w rozwój kultury węgierskiej było utworzenie Biblioteki Narodowej w Budapeszcie.

W 1802 roku, w obliczu ogromnego braku literatury węgierskiej, postanowił przekazać swoją imponującą kolekcję książek i rękopisów na rzecz Narodu Węgierskiego. To była olbrzymia hojność, która umożliwiła Węgrom dostęp do wiedzy i kultury.

Biblioteka Széchényiego stała się jednym z głównych ośrodków naukowych na Węgrzech i w Europie Środkowej. Dzięki jego staraniom, wiele cennych dzieł literatury i nauki zachowano i udostępniono szerokiej publiczności.

Jak powstała biblioteka?

Od połowy lat 90. XVIII w. świadomie zaczął rozbudowywać swoją prywatną bibliotekę w duży  zbiór węgierski

• pozyskiwał  wszelkie dzieła drukowane przez dowolnego autora mieszkającego i tworzącego na terytorium Królestwa Węgier (w tym Siedmiogrodu i Chorwacji)
• pozyskiwał  wszelkie publikacje w dowolnym języku wydane za granicą, dotyczące Węgier i Węgrów.
• oprócz księgarzy w tę zakrojoną na szeroką skalę zbiórkę zaangażował większość węgierskiej inteligencji, pisarzy, uczonych i duchownych, tworząc drogą korespondencyjną prawdziwą sieć kolekcjonerów książek.
• kupił także dużą liczbę książek za granicą od znanych handlarzy i antykwariuszy z Wiednia, Lipska i Norymbergi.

Wykorzystując swoją wiedzę z młodych lat wiedział, że dla zachowania tych książek i podniesienia ich wartości konieczne jest ich uporządkowanie i opublikowanie Katalogu.

Katalogi  Bibliothecae Hungaricae

Jego mecenat był ogromny. Na jego koszt powstały trzy tomy Katalogu Bibliothecae Hungaricae, wydanego w latach 1799–1800. Podsumowały w przybliżeniu kompletność druków wydawanych na Węgrzech oraz druków zagranicznych węgierskich i związanych z Węgrami.

W kolejnym kroku w ramach mecenatu Széchényi rozsyłał je jako bezpłatne egzemplarze wraz z listem w języku łacińskim do węgierskich pisarzy, uczonych, osobistości publicznych i kościelnych, powiatów, miast, a także do wybitnych osobistości zagranicznych uczonych, bibliotek i akademii.

Darowizna dla Narodu

Na oczach wszystkich tworzyła się  Węgierska Biblioteka  Narodowa

Założoną przez Széchényiego bibliotekę narodową postrzegano jako odrodzenie dawnej Biblioteki Corviniana króla Macieja Korwina, a obie uważano za symbole niepodległego Królestwa Węgier i tożsamości narodowej.

Bibliotheca Hungarica

W dokumencie założycielskim hrabia zadeklarował, że jego prywatna kolekcja druków, rękopisów, map, rycin i monet związanych z Królestwem Węgier zostanie na zawsze przekazana na rzecz jego kraju i wszystkich jego mieszkańców wszystkich narodowości i nieodwołalnie.

Księgozbiór został przeniesiony do Pesztu w 1803 roku, do budynku po dawnym klasztorze Paulinów i został udostępniony zwiedzającym.

Ferenc Széchényi zmarł w 1820 roku. Jego wkład w rozwój kultury węgierskiej jest epokowy, a Biblioteka Narodowa w Budapeszcie pozostaje jednym z najważniejszych miejsc na mapie dziedzictwa narodowego Węgier.

W 1847 roku ukończono budowę nowego, monumentalnego gmachu  muzealnego, do którego przeniesiono bibliotekę.

Dziedzictwo Ferenc’a Széchényiego

Széchényi stworzył „Bibliotheca Ungarica” dla całego narodu i dla wszystkich narodowości zamieszkujących terytorium Królestwa Węgier, bez względu na przynależność etniczną, religię czy pochodzenie społeczne, „na chwałę wieloetnicznej i wielojęzycznej wspólnej ojczyzny‘’.

Mecenat Széchényiego miał ogromny  wpływ na rozwój nauki i sztuki na Węgrzech, a także przyczynił się do narodowego odrodzenia kraju.  Sam Széchényi uważał, że rozwijająca się kultura narodowa jest niezwykle ważna dla tożsamości narodowej.

Széchényi i Jego mecenat nie tylko pozostawił po sobie piękne zbiory książek i dzieł sztuki, ale także inspirację dla przyszłych pokoleń mecenatów i hojnych darczyńców.

Jego przykład pokazuje, jak jedna osoba może zmienić losy swojego narodu.

Działając jako zaangażowany orędownik kultury i tworząc pierwszą publiczną kolekcję dla narodu węgierskiego, słusznie uważany jest za jedną z najwybitniejszych postaci narodowej przeszłości Węgier.