Ornitolog i żołnierz z Węgier

Otto Herman – co o nim wiemy ?

Ornitolog z Węgier, ojciec ptaków…, ale nie tylko – Otto Herman.  

Nie miał dyplomu, ale dzięki swojej wytrwałości i pracy został jednym z najważniejszych znawców przyrody Węgier.

Ogromny wpływ na realizacje jego życiowych pasji miały dwie osoby. Przede wszystkim ojciec i nauczyciel Karoly Maday. Ale zacznijmy od początku…

Nasz ornitolog urodził  się w czerwcu 1835 roku w dużej rodzinie. Mając sześć sióstr. Chciał jak najwięcej czasu spędzać z ojcem, który będąc lekarzem zakorzenił w Otto ogromną miłość do nauki i swoich pasji. 

Ojca Otto pasjonowały ptaki. Na tyle był pochłonięty tematyką, że wiedzą o ptakach wymieniał się z czołowymi naukowcami tamtej epoki: Christianem Ludwigiem Brehmemm, Johhanem Friedrichem Naumannem i Janosem Salomonem Petenyi.

Nic w tym więc dziwnego, że młody Otto wspinał się na drzewa, aby obserwować gniazda ptaków, a  z ojcem przeprowadza sekcje ptaków.  Małego chłopca przyroda fascynuje najbardziej.  Zbiera i przynosi do domu świerszcze, chrząszcze i pająki.

Niestety, przyrodnicze wyprawy, w tym na mokradła i związane z nimi przygody, trudności oraz liczne przeziębienia  powodują, że młody ornitolog  ma coraz poważniejszy problem ze słuchem.

 Walka o wolność –  nowa pasja Otto

Wszystko zmienia się w jego życiu, kiedy rozpoczyna naukę  w gimnazjum w Miszkolcu. Tam poznaje nauczyciela nauk ścisłych Karola Madaya, który  uczy go patriotyzmu i dla młodego chłopca staje się prawdziwym wzorem do naśladowania. Czternastoletni chłopiec ma na tyle duży zapał rewolucyjny, że zaciąga się do Gwardii Narodowej. Brak pisemnej zgody ojca krzyżuje mu plany w  walce o wolność. Musi wrócić do domu, ale węgierski patriotyzm będzie towarzyszył mu już zawsze.

Od tego momentu podkreśla swoją węgierskość porzucając pierwsze imię Karoly na rzecz Otto i skracając swoje nazwisko Herman zamiast Herrmann (Herrmann: pisownia z uwagi na narodziny w Niemczech).

Po nieudanej przygodzie z Gwardia Narodową traci chęć do nauki, podejmuje pracę jako pomocnik ślusarza, później robotnik w fabryce maszyn. Ojcu Otto taki kierunek rozwoju syna nawet się podoba.  Dla niego plan jest prosty. Postanawia, że Otto będzie w przyszłości inżynierem, najlepiej jako absolwent Politechniki Wiedeńskiej.

Niestety plany zostają pokrzyżowane, kiedy umiera ojciec Hermana. Matka nie jest w stanie zapewnić środków do życia umożliwiających Otto studiowanie.

Wraca do pracy jako ślusarz maszynowy, a w każdej wolnej chwili odwiedza Wiedeńskie Muzeum Historii Naturalnej.

Powraca do swoich chrząszczy, pająków i innych owadów. Poznaje wybitnego szwajcarskiego badacza entomologii Carla Brunnera von Wattenwylla, od którego chłonie wiedzę, któremu pomaga w pracach badawczych i ilustracyjnych. Okazuje się, że ma w tym kierunku ogromny talent.

Sierżant Otto Herman

Niestety przyrodniczą idyllę przerywa uznanie go za zbiega, ponieważ nie stawił się do odbycia obowiązkowej służby wojskowej. Tłumaczy się problemami ze słuchem, ale w końcu zostaje postawiony siłą przed komisją poborową i dostaje natychmiastowy rozkaz udania się ze swoją  jednostką na wybrzeże Dalmacji, dla odbycia 12-letniej (!) służby wojskowej.

Sytuacja wydaje się być dla młodego ornitologa beznadziejna, ale nie do końca jest to trudny kres w jego życiu. Otto Herman umie pisać, włada kilkoma językami, potrafi się wysławiać, formułować pisma. Nic w tym dziwnego, że staje się niezastąpionym w kancelarii wojskowej, zostaje sierżantem i ma dużą swobodę poruszania się po terenie. Najbardziej podobają mu się  wycieczki  nad morze, tu bez ograniczeń może obserwować nadmorskie ślimaki i oczywiście ptaki.

Zachowały się wpisy…

Obserwowałem szybki lot mewy…

Najpiękniejsze marzenie mojego dzieciństwa – mnóstwo pięknych ślimaków morskich ! – spełnione..

Po prawie pięciu latach służby wojskowej, przy pierwszej nadarzającej się okazji Otto wraca do domu.  Może kontynuować swoje badania przyrodnicze, ale znów przyrodnicza idylla dla niego nie trwa długo. 

Dlaczego Otto odwiedza Polskę ?

W Europie wybuchają ruchy rewolucyjne przeciwko wielkim mocarstwom. Otto Herman nie ma zamiaru siedzieć i czekać na rozwój wypadków. 

Chce walczyć. Kierunek może być jeden i tu pewnie wielu będzie zaskoczonych, ale węgierski ornitolog dociera do Polski i bierze udział w Powstaniu Styczniowym. Klęska powstania to dla niego wielki cios.  Rozżalony i zrezygnowany wraca na Węgry, aby poświęcić się nauce.

Nadrobić stracony czas

Może nie do końca stracony czas, ale jedno jest pewne. Po powrocie swoje życie Otto postanawia całkowicie poświęcić się nauce i tworzeniu publikacji.  Pracowitość, sumienność i bystrość umysłu pozwala mu w szybkim tempie uzupełniać luki w wiedzy. Jest jeszcze coś co go wyróżnia na tle innych –  Otto ma niesamowitą przyrodniczo – naukową intuicję. Mając do czynienia z postawioną tezą, szybko i umiejętnie tworzy powiązanie  nowego zagadnienia z teorią i zazwyczaj ma rację.

W wieku 31 lat zostaje dyrektorem Transylwańskiego Muzeum Narodowego w Cluj (obecnie w Rumunii), ale sytuacja finansowa i wewnętrzne konflikty skłaniają go do porzucenia posady, zaczyna redagować publikacje i udaje się do stolicy Węgier.

W Budapeszcie przyjmuje posadę zastępcy strażnika w ogrodzie zoologicznym Węgierskiego Muzeum Narodowego.

Ornitolog Otto rozwija skrzydła

Tutaj, w imieniu Towarzystwa Nauk Przyrodniczych zebrał ogromną kolekcję, a następnie spisał faunę pająków na Węgrzech, która ukazała się w latach 1875, 1877 i 1878.

Informacje ilustrował własnymi, ręcznie rysowanymi ilustracjami.  Herman na podstawie obserwacji opisał 328 gatunków pająków, w tym aż 36 nowych gatunków. 

Powtarzał, że niechęć do pająków bierze się tylko z niewiedzy. On z chęcią obserwował ich tkanie i życie 🙂

Wielu naukowców, w tym Ludwik Koch, słynny niemiecki przyrodnik i znawca pająków uznaje, że nikt tak dokładnie nie omówił sposobu życia pająków jak Otto.

Największa wartość publikacji była taka, że była to publikacja dwujęzyczna. Otto zadbał, aby wszystkie opisy były w języku niemieckim i węgierskim. Miało to ogromne znaczenie dla Węgrów, ponieważ dotychczas traktaty naukowe publikowano przeważnie w języku niemieckim.

Dzięki takiemu podejściu, o faunie pająków można było czytać za granicą, a jednocześnie publikacja była dostępna dla węgierskiego Czytelnika. To wielka zasługa Otto. Można śmiało stwierdzić, że wprowadził język węgierski do życia naukowego Węgier.  

Miłość do przyrody przejawia na wiele sposobów.

W 1883 roku współuczestniczy w powstaniu Towarzystwa Ochrony Zwierząt, a w 1885 roku organizuje słynną wystawę rybacką, bo z rybami to oddzielny rozdział w jego badawczym życiu.

Troszeczkę przez przypadek zainteresował się rybami. Być może nie chciał, aby przepadł cenny dorobek naukowy przyjaciela ojca: Janosa Petenyi Salomona, który w słynnych rękopisach opisał warunki życia 62 gatunków ryb. Otto uważał, że takiego dziedzictwo nie można zmarnować.

Jednak to ptaki wciąż w jego życiu odgrywają największą rolę i są w centrum największego zainteresowania.  

Te rzadkie interesowały go najbardziej m.in: 

• Kulon zwyczajny ( Burhinus oedicnemus),
• mewa mała ( Hydrocoloeus minutus),
• Świergotek rdzawogardły ( Anthus cervinus),
• Sterniczka zwyczajna (Oxyura leucocephala)

W 1888 z wyjazdu studyjnego do Norwegii, wraca z ogromną kolekcją materiału ornitologicznego, a dzięki zdobytej wiedzy podczas podróży  powstaje dzieło ‘’Krajobraz północnych gór ptasich’’.

Trzy lata później organizuje Międzynarodowy Kongres Ornitologów.

Wreszcie oddając się swojej ornitologicznej pasji, w 1893 roku założył Węgierskie Centrum Ornitologiczne, którego był dyrektorem aż do śmierci.

W odróżnieniu od niemieckiej szkoły ornitologicznej, która kierowała się głównie badaniem okazów wypchanych (!) i która kładła nacisk na badania morfologiczne, ukierunkował się na badania życia ptaków, ich nawyki, a także zachowania.

W 1894 roku założył ornitologiczny ośrodek i czasopismo Aquila. Jego uczniami w ośrodku byli znakomici ornitolodzy: István Chernel i Titusz Csörgey.

Jako badacz ornitologii napisał wiele książek o ptakach.

---

---

W 1901 roku ukazała się najpopularniejsza książka jego twórczości pod tytułem ‘’Korzyści i szkody ptaków‘’ (węg: A madarak hasznáról és káráról).

W pracy przedstawił 81 gatunków ptaków w sposób zrozumiały dla każdego. Prosty przekaz zawarty w książce, w ogromnym stopniu przyczynił się do tego, że książka stała się popularna i była czytana przez wiele osób.

Brał także udział w życiu publicznym: w latach 1879–1883 był w parlamencie przedstawicielem partii niepodległościowej z okręgu Szegedu, w okresie 1893–1896 z Miszkolca, a następnie z Törökszentmiklós .

Jednak będąc politykiem zawsze propagował upowszechnianie wiedzy przyrodniczej, gdyż zgodnie z jego zasadami harmonia panująca w przyrodzie może przyczynić się do poprawy społeczeństwa.

 Od 1885 roku we wszystkich działaniach wspiera go żona Kamilla Borosnyay, która jest pisarką, pomaga mu w wielu sytuacjach, ponieważ Otto coraz słabiej słyszy, a problem ze słuchem przekłada się na jego normalne funkcjonowanie.

Na początku grudnia 1914 roku, w zimowy dzień Otto ma wypadek. Na bulwarze Muzeum potrącił go wózek towarowy. Złamana jest lewa noga, a  długa w tej sytuacji rekonwalescencja przyczynia się do zapalenia płuc i problemów z sercem. Nasz wielki przyrodnik, ornitolog umiera 27 grudnia 1914 roku.

Zostaje pochowany w Budapeszcie 29 grudnia 1914 r.

W ostatnich latach swojego życia, z pewnym żalem podkreślał…

Nie mam dyplomu ani nic…

ale na jego pogrzebie wygłaszane są przemowy pożegnalne w imieniu Królewskiego Węgierskiego Towarzystwa Nauk Przyrodniczych i Węgierskiego Towarzystwa Geograficznego. 

Nic w tym dziwnego, ponieważ  jest autorem wielu cennych opracowań przyrodniczych, a jego dorobek liczy łącznie 5940 stron rozmaitych publikacji. Opublikował 14 książek, ponadto około 1140 artykułów, opracowań i wykładów.

Jego książki są czytane i omawiane do dnia dzisiejszego.

 Pamięć o nim wciąż żywa

• obecnie jego imię nosi wiele szkół i stowarzyszeń, np. jedna z największych szkół średnich w Miszkolcu, Herman Ottó Gimnázium .
• w 1953 roku muzeum Borsod-Miszkolc przyjęło nazwę Muzeum Hermana Ottó.
• w 1960 roku Poczta Węgierska wydała pamiątkowy znaczek zaprojektowany przez grafików Józsefa Vertela i László Kékesi z okazji 125. rocznicy urodzin Hermana Ottó.
•  Medal Hermana Ottó został ustanowiony w celu wyróżnienia węgierskich badaczy krasu i jaskiń oraz karta pamiątkowa Hermana Ottó dla grup i kolektywów .
•  w 1915 roku nazwano jaskinię jego imieniem. Jaskinia Hermana Ottó znajduje się na zachód od Miszkolca, w dolinie potoku Szinva .
• Jego imieniem nazwano 28,2 – hektarowe jezioro Herman Ottó położone na obrzeżach Tekeres, przylegającego do wsi Orfű .
• Jego imieniem nazwano gatunek owada Lasiacantha hermani
• w Budapeszcie nazwano jego imieniem ulicę, przy której mieści się Instytut Ochrony Roślin MTA.

Z ciekawostek:

• oprócz ornitologii interesowały go inne dziedziny: biologia, zoologia, ichtiologia, arachnologia, entomologia, antropologia, etnografia, językoznawstwo, paleontologia i archeologia.
• Otto zbierał i interesował się minerałami. Przypisuje się mu odkrycie sjenitu i ditroitu.
• miał znakomity talent oratorski, który wielokrotnie prezentował przed środowiskiem naukowym i politycznym.