Różeniec górski to nasz żeń-szeń krajowy

Różeniec górski – gdzie występuje ten skarb ?

Różeniec górski (Rhodiola rosea) dawniej Sedum rosea, to sinozielona bylina z rodziny gruboszowatych (Crassulaceae).

To roślina o silniejszym działaniu niż żeń-szeń, a do tego rośnie w Polsce ! 🙂

W zachodnich wydawnictwach używa się dla tej rośliny nazwy “żeńszeń syberyjski”, chociaż na Syberii nie rośnie.

Botanicy wydzielili już około 10 podgatunków i wiele odmian różeńca górskiego.

W przeciwieństwie do żeń-szenia występującego w przyrodzie na niewielkim terytorium, różeniec górski jest rośliną arktyczno-alpejską występującą na ogromnym obszarze Eurazji i Ameryki Północnej w polarnej tundrze i wysokich górach.

Począwszy od zachodniej Europy – Pireneje, Wogezy i Alpy, poprzez Karpaty, półwysep Kola, Syberię, Daleki Wschód Rosji – Kamczatka, Sachalin, a kończąc na Alasce.

W Polsce rośnie w Sudetach, Tatrach i Bieszczadach, tylko na terenie parków narodowych.

W polskiej części Bieszczad różeniec górski jest bardzo rzadki.

Jak wygląda różeniec górski

Z grubego kłącza wyrastają okrągłe, dość grube (do 6 mm), wzniesione, nie rozgałęziające się pędy nadziemne, pokryte skrętolegle licznymi płaskimi mięsistymi liśćmi, zazwyczaj na wierzchołku ząbkowanymi (patrz poniżej).

Dolne liście są jajowate, a wyższe podługowate, większe od dolnych.

Liście i pędy nadziemne wiosną sinozielone, późnym latem przybierają barwy od żółtej do czerwonopurpurowej, a następnie obumierają.
Liczba pędów nadziemnych i waga kłącza zależy od wieku rośliny i warunków, w jakich rosła.

Rekordowy okaz znaleziony w 1973 roku na morenie jednego z lodowców Ałtaju miał 275 pędów nadziemnych (z tego 95 kwitnących), a kłącze ważyło 3,69 kg.
Wysokość pędów nadziemnych wynosi najczęściej 30 do 40 cm, choć może się wahać od 10 cm w nie sprzyjających warunkach do 70 cm w bardzo dobrych.

Drobniutkie kwiaty zebrane są na szczycie łodygi w gęste podbaldachy.

Jest to roślina dwupienna, na jednym osobniku są kwiaty tylko jednej płci, żeńskie bądź męskie.

Kiedy rozpoczynałem uprawę różeńca na grządce miałem jedynie same męskie osobniki i dziwiłem się dlaczego nie mam owoców i nasion.

Płatki kwiatów bywają żółte, żółtozielone, pomarańczowe lub czerwonawe.

Zazwyczaj żeńskie kwiaty są czerwonawe lub czerwono nabiegłe.

Owocem różeńca są mieszki, po 2 lub 4 z każdego kwiatu, które w miarę dojrzewania czerwienieją, a następnie pod koniec lata przybierają barwę brunatną i pękają rozsypując drobne (dł. 1, 8 do 2, 2 mm, szer. 0, 8 do 1 mm) podługowato-jajowatego kształtu brązowe nasiona.

Są one przystosowane do roznoszenia przez wiatr i wodę, są lekkie i nie nasiąkają wodą.

Owocujące rośliny różeńca możemy oglądać na kolorowej fotografii w książce T. Gołębiowskiego, “Rośliny gór i pogórzy”.
Jest to roślina charakteryzująca się dużą zmiennością.

Różeniec górski właściwości – prawie jak żeń-szeń

Różeniec górski jest najsilniej działającą rośliną (stosujemy najmniejsze dawki) spośród roślin o zbliżonym żeńszenio podobnym działaniu, takich jak:

• aralia mandżurska,
• eleuterokok kolczasty (Eieutherococcus senticosus)
• szczodrak krokoszowaty (Rhaponticum carthamoides) – poniżej link

---

---

Także i w porównaniu z żeń-szeniem (Phanax ginseng) różeniec wykazuje silniejsze działanie, a co ważniejsze, już jednorazowe przyjęcie leku z różeńca zwiększa wydajność pracy, siłę mięśni, wytrzymałość.

Stosować różeniec gorski można w formie wywaru, sproszkowanego suszonego kłącza lub nalewki na 40% spirytusie etylowym (czysta wódka).
Preparaty z kłącza różeńca w zalecanych terapeutycznych dawkach są praktycznie nieszkodliwe, ale należy pamiętać, że są to środki silnie działające i zawsze lepiej stosować je pod kontrolą i na zlecenie lekarza.

Nalewka od 1969 roku jest dopuszczona do sprzedaży w aptekach byłego Związku Radzieckiego pod nazwą Extractum rhodiolae fluidum.

Od lat produkuje się z tej nalewki preparat Rhodozin.

Preparaty różeńca zwiększają znacznie wydolność człowieka (także i zwierząt ciepłokrwistych) do wykonywania pracy fizycznej oraz umysłowej, regulują ciśnienie, poprawiają refleks, ostrość wzroku i słuchu. Przejawiają działanie pobudzające, wzmacniające oraz adaptogenne.

• działanie pobudzające leku — po jednorazowej dawce następuje podwyższenie sprawności fizycznej organizmu.
• działanie wzmacniające – po kilkudniowym przyjmowaniu leku następuje znaczna poprawa samopoczucia i wydolności fizycznej.
• działanie adaptogenne to zwiększenie odporności organizmu na niekorzystne warunki bytowania i pracy, na zbytnie oziębienie lub ogrzanie, na ujemny wpływ związków toksycznych wnikających do organizmu lub wytwarzanych wewnątrz ciała przez chorobotwórcze drobnoustroje.

Różeniec . 1-ogólny widok rośliny, 2-kwiatostan, 3-kwiat, 4-części kwiatu, 5-owoc, 6-mieszek z nasionami, 7-siewka, 8-liść, 9-kłącze.

Surowcem leczniczym różeńca górskiego jest kłącze z korzeniami.

Delikatne usunięcie zewnętrznej, brunatnej warstwy skórki odsłania żółtocytrynową barwę kłącza, którą niektórzy określają jako “kolor starego złota”.

Prawdopodobnie stąd pochodzi ludowa rosyjska nazwa różeńca ,,złoty korzeń” (zołotoj koreń).

Przełom kłącza jest równy, ma początkowo barwę białą, z czasem różowieje.

Zapach specyficzny, przypominający woń kwiatów róży. Smak kłącza jest gorzko-ściągający.

Lista substancji czynnych, warunkujących działanie lecznicze różeńca w miarę upływu czasu znacznie się wydłużyła.

Jeszcze kilkanaście lat temu, do substancji czynnych zaliczano jedynie fenoloalkohol, p-tyrozol i glikozyd tyrozolu salidrozyd (synonim rodiolozyd) .

Obecnie uważa się, że za działanie biologiczne surowca odpowiadają tyrozol, salidrozyd oraz glikozydy, pochodne alkoholu cynamonowego – rozawina (ok. 2% zawartości w surowcu), rozaryna oraz rozyna.
W kłączach różeńca znaleziono także flawonolignan, rodiolin i 10 różnych flawonoidów, z których w znaczniejszych ilościach znajdują się dwa glikozydy herbacetyny, jednak ich ilość jest kilkadziesiąt razy mniejsza niż glikozydów alkoholu cynamonowego i salidrozydu.

Następnie fenolokwasy – kawowy, chlorogenowy, ferulowy, a głównie galusowy.

Kwasy organiczne – bursztynowy, cytrynowy, jabłkowy, szczawiowy.

Oraz tłuszcze, wosk, steryny, cukry glukozę i sacharozę oraz duże ilości garbników (15 do 20%).

Także antrachinony, oksykumaryny, olejek eteryczny (do 5%).

Z mikroelementów kłącze zawiera bar, chrom, cynk, kadm, kobalt, miedź, nikiel, ołów, selen, srebro, tytan oraz stosunkowo dużą ilość manganu.

Jako ciekawostkę można dodać, że tyrozol [4-hydroksyfenyloetanol] znaleziono także w japońskiej sake.

Różeniec górski przeciwskazania

Nie wolno stosować leków z różeńca ludziom z podwyższoną pobudliwością nerwową, w czasie chorób z wysoką gorączką, ludziom z wysokim ciśnieniem krwi (nadciśnienie napadowe).

Aby uniknąć trudności z zasypianiem należy preparaty różeńca przyjmować w pierwszej połowie dnia.

Różeniec górski to roślina o silnym działaniu wiec najlepiej stosować ją po konsultacji z lekarzem.

Upraw różeńca górskiego w ogrodzie

Aby osiągnąć dobre wyniki w uprawie różeńca trzeba poznać jego wymagania. Jako roślina arktyczno-alpejska nie obawia się mrozu, lubi słońce oraz przepuszczalną, wilgotną glebę z dużą ilością żwiru i piasku.

Jednocześnie różeniec górski nie znosi wody stojącej i błota. Bardzo dobrze reaguje na nawożenie nawozami organicznymi, najlepiej rośnie na kompoście.

Klimat lubi chłodny z dużą ilością opadów. Odczyn gleby (pH) najlepiej zbliżony do obojętnego, chociaż roślina nie jest zbyt wrażliwa, w Tatrach rośnie na granicie, piaskowcu i wapieniu.

W swoim naturalnym środowisku rośnie bardzo powoli. Najczęściej musi upłynąć kilkanaście lat zanim roślina pierwszy raz zakwitnie.

Jeśli ma dobre warunki na grządce, rośnie o wiele szybciej i bujniej. W warunkach uprawy różeniec górski gromadzi mniej substancji czynnych, jednak wyrównuje to większą masą.

Warunki glebowe do uprawy różeńca

Grządkę do uprawy różeńca wybieramy w słonecznym, najlepiej nieco wzniesionym miejscu.

Podczas przekopywania ziemi dodajemy dużo kompostu lub rozłożonego obornika oraz usuwamy kłącza i korzenie chwastów.

Na glebach ciężkich, gliniastych lub czarnoziemie ogrodowym dodajemy dużo grubego żwiru i piasku.

Na glebach lekkich, piaszczystych dodajemy odkwaszony torf i zwiększoną dawkę obornika.

Grządka winna być dobrze zdrenowana, dlatego lepiej gdy będzie się wznosić ponad poziom otaczającego terenu, co jest szczególnie ważne na glebach ciężkich.

Dobrze jest zlokalizować grządkę blisko źródła wody, gdyż w dni pogodne należy codziennie wieczorem obficie podlać rośliny.
Rozmnażać różeniec górski możemy zarówno z nasion jak i wegatatywnie z sadzonek kłączowych, a także sadząc odcinki łodyg, a nawet pojedyncze listki.

Uprawa z kłącza

Najmniej kłopotliwa i przynosząca najszybsze efekty jest uprawa z sadzonek kłączowych. Kłącza tniemy na kawałki wielkości 2 do 4 cm, zwracając uwagę, aby każdy miał co najmniej jeden pąk. Miejsca cięcia odkażamy sproszkowanym węglem drzewnym lub czerwonym roztworem nadmanganianu potasowego.

Jeśli kłącze ma pędy nadziemne – należy je obciąć. Sadzonki możemy ciąć przez cały sezon, chociaż niektórzy uważają okres kwitnienia i intensywnego wzrostu za gorszy.

Różeniec górski jest rośliną bardzo wytrzymałą i nawet jeśli nam się wydaje, że otrzymane kłącza są suche i martwe, nie należy ich wyrzucać.

Ostrożnie, starając się nie wyłamać delikatnych pąków, tniemy je na kawałki, moczymy przez kilkanaście godzin w różowym roztworze nadmanganianu potasu i sadzimy na wcześniej przygotowaną grządkę w rozstawie 30 x 60 cm. Sadzonek nie zakopujemy do ziemi, winny one być jedynie do połowy w niej zagłębione.

Pąki nie mogą być zasypane ziemią. Sadzonki zazwyczaj dobrze się ukorzeniają i już następnego roku kwitną.

Pielęgnacja sadzonek w gruncie

Dalsza pielęgnacja przebiega zwyczajnie – pielenie, spulchnianie ziemi, podkarmianie gnojówką wczesną wiosną po rozpoczęciu wegetacji (niedużymi porcjami) lub kompleksowym nawozem mineralnym w dawce 10 do 15 gramów/m2. Dobrze jest od czasu do czasu podlać rośliny różowym roztworem nadmanganianu potasu.
Latem możemy obciąć część pędów nadziemnych oraz pojedynczych liści z rośliny i po potraktowaniu ukorzeniaczem, posadzić w kompoście lub podłożu o następującym składzie: 1 /3 odkwaszony torf, 1 /3 ziemia darniowa lub ogrodowa, 1/3 piasek.

Po miesiącu część z nich się ukorzeni. Podłoże dobrze jest przedtem zdezynfekować mocnym (czerwonym) roztworem nadmanganianu potasu.

Uprawa z nasion ?

Hodowla różeńca z nasion jest trudna.

Suche nasiona kiełkują w małym procencie. Najbardziej efektywnym sposobem zwiększenia procentu kiełkujących nasion jest ich stratyfikacja przy temperaturze ok. 0° do+ 2°C w ciągu 21 dni i następnie poddanie działaniu 0,1% roztworu nadtlenku wodoru (H202) lub różowego roztworu nadmanganianu potasu przez 24 godz.

Natychmiast potem, nie dopuszczając do przeschnięcia nasion wysiewamy je na starannie przygotowaną i wyrównaną grządkę. Siejemy powierzchniowo razem z piaskiem w rządki co ok. 15 cm i przyklepujemy deseczką.

Nasiona kiełkują na 4-7 dzień unosząc w górę dwa liścienie. Pierwsze właściwe liście pojawiają się po 25-40 dniach. Młode siewki są bardzo małe. Dlatego rośliny wymagają starannej opieki, umiarkowanego podlewania, pielenia w rządkach, spulchniania w międzyrzędziach.
Gdy siewki trochę podrosną, przepikowujemy je na identyczne grządki w rządkach co 10 cm, międzyrzędzia co 30 cm. Na tych grządkach rośliny rosną przez 2 lata.

Starannie je pielęgnujemy i kilkakrotnie w ciągu sezonu wegetacyjnego podkarmiamy niedużymi porcjami rozcieńczonej gnojówki lub kompleksowym nawozem mineralnym w ilości 10 do 15 gramów/m2. Wiosną trzeciego roku rośliny przesadzamy na miejsce stałe w rozstawie 20 x 45 cm. Tu dorastają jeszcze 2 do 3 lat.

Byliny różeńca na ogół są mało podatne na choroby. Także nie obserwuje się większego występowania szkodników.

Różeniec górski działanie i zastosowanie

Różeniec górski można traktować jako roślinę dekoracyjną, uprawiając ją w skalnym ogródku

Z młodych, delikatnych pędów można przygotować pikantną ziołową sałatkę.

Jednak najważniejsze zastosowanie różeńca to cenny surowiec zielarski.

Optymalny termin zbioru uprawianej rośliny to 5 lub 6 rok jej życia. Jesienią, po zebraniu nasion, wykopujemy kłącza z korzeniami, dokładnie myjemy w bieżącej wodzie (czas mycia nie wpływa na jakość surowca), oczyszczamy ze starej brunatnej skórki, nadgniłych części i rozkładamy w cieniu do krótkiego suszenia wstępnego.

Następnie kłącza z korzeniami tniemy na części długości do 10 cm i jeszcze wzdłuż.

Suszenie nie pokrojonych kłączy jest niedopuszczalne, ponieważ powoduje obniżenie jakości surowca.

Nie wolno suszyć na słońcu. Rozdrobniony surowiec suszymy w suszarni mechanicznej w temperaturze 70 do 80st C. W domu możemy wykorzystać do tego celu suszarkę do grzybów.

Wprawdzie wcześniejsze źródła w ślad za autorem podstawowej monografii Saratikowem (A. S. Saratikow “Zołotoj koreń”, Tomsk 1974) podają temperaturę suszenia średnio o 20st C niższą (40 – 60st C), ale nowsze badania wykazały, że najlepszą temperaturą suszenia kłącza różeńca jest właśnie 70 do 80st C.

Różeniec górski nalewka

Nawiasem mówiąc, najbardziej efektywnym sposobem produkcji leku jest sporządzanie nalewki ze świeżego kłącza.
Przepis na wywar z różeńca:

• jedną łyżeczkę od herbaty suchego, rozdrobnionego kłącza zalewamy litrem wody, gotujemy ok. 10 min, zostawiamy do naciągnięcia pod przykryciem na ok. pół godziny.
• pijemy 2 do 3 szklanek dziennie dodając do smaku cukier lub lepiej miód.

Sposób samodzielnego przygotowania nalewki (wg Saratikowa):

• 50 gramów rozdrobnionego suchego kłącza zalać pół litrem (500 g) spirytusu etylowego 40% (czystej wódki).
• naczynie szczelnie zamknąć i postawić na 10 do 15 dni w ciemnym miejscu, następnie przecedzić.
• zażywać pół godziny przed jedzeniem po 20-25 kropel w niewielkiej ilości wody dwa razy dziennie w ciągu 10 do 20 dni.
• apteczną nalewkę stosujemy 5 do 10 kropel 2 do 3 razy dziennie w niewielkiej ilości wody 1 5 do 30 min. przed jedzeniem, najlepiej w pierwszej połowie dnia.
• czas trwania kuracji 10 do 20 dni.

foto wprowadzające: Anonymous Powered, lic. CC BY-SA 3.0