Malowanie na drewnie w ruskiej sztuce ludowej

Mjezjeńskie malowanie na drewnie

Malowanie na drewnie mjezjeńskie lub malowanie pałaszczjelskie to rodzaj malowania przyborów domowych (koła, chochle, pudła, miski), który ukształtował się pod koniec XIX wieku w dolnym biegu rzeki Mjezjeń.

Najstarszy datowany kołowrotek, z obrazem mjezjeńskim pochodzi z 1815 roku, chociaż motywy figuratywne tego malarstwa znajdują się w XVIII-wiecznych księgach rękopiśmiennych, powstałych w regionie mjezjeńskim.

Prawie wszystkie przedmioty związane z malarstwem mjezjeńskim powstały na przełomie XIX i XX wieku. Przedmioty te są gęsto pokryte drobnymi wzorami (gwiazdy, krzyże, kreski), wykonanymi w dwóch kolorach: czarnym – sadzy i czerwonym – “farba ziemi”, ochra. Główne motywy ornamentu geometrycznego to – krążki, romby, krzyże.

Wśród ornamentów znajdują się fryzy ze stylizowanymi schematycznymi wizerunkami koni i jeleni, które zaczynają się i kończą na granicach obiektu. Wykonane czarno-czerwonymi farbami figurki zwierząt wydają się wyłaniać z geometrycznego ornamentu.

Wszystkie obrazy są bardzo statyczne i dopiero poprzez wielokrotne powtarzanie wzoru uzyskano efekt dynamiki, charakteryzujący to malowanie na drewnie.

Z reguły, na kołowrotkach mjezjeńskich przedstawiono jeden rząd jeleni, a poniżej rząd koni. Występują jednak też produkty z dużą liczbą fryzów i bardziej złożonym, skondensowanym ornamentem. W górnej części kołowrotków często umieszczane są schematyczne wizerunki ptaków, nakładane jednym pociągnięciem czerwonej farby.

Obrazy z tyłu kołowrotka były mniej nasycone ornamentyką, bardziej swobodnie komponowane. Tutaj można zobaczyć dziecinnie naiwne sceny rodzajowe: polowanie, parowiec, konie, zabawy. Obok obrazu często znajdują się sygnatury z nazwiskiem autora, klientem, datą produkcji lub ceną kołowrotka.

Jak malowano na drewnie ?

Gotowy produkt malowano na czystym, niezagruntowanym drewnie, najpierw ochrą, za pomocą nasączonego, na końcu, drewnianego patyczka. Następnie, wykonywano czarny kontur, piórem głuszca lub cietrzewia i nakładano wzór pędzlem z ludzkiego włosa.

Malarstwo mjezjeńskie jest jednym z późniejszych wytworów sztuki ludowej / chłopskiej. Obraz jest tu dekorem czysto ozdobnym, dekorującym przedmiot użytkowy.

Namalowany przedmiot był finalnie pokrywany olejem lnianym, co chroniło farbę przed ścieraniem i nadawało produktowi złoty kolor.

Wskrzeszona sztuka

Pod koniec XIX wieku malarstwo mjezjeńskie koncentrowało się w wiosce Pałaszczel, w dystrykcie mjezjeńskim, o której po raz pierwszy wspomniano jako o centrum malarstwa na drewnie, w 1906 roku.

Dzięki podpisom na kołowrotkach można wyróżnić rodziny pałaszczelskich rzemieślników, co jest z reguły wyjątkowe dla anonimowej sztuki chłopskiej.

Były to m.in. rodziny: Aksjonowów, Nowikowów, Fiedotowów, Kuźminów, Sziszowów – tych, którzy pracowali do latach 20-tych XX w, czyli do okresu wyginięcia tego rzemiosła.

W połowie lat 60tych XX w, malarstwo mjezjeńskie zostało wskrzeszone przez potomków dawnych mistrzów pałaszczelskich: F. M. Fjedotowa we wsi Pałaszczel oraz S.F. i I.S.Fatjanowa we wsi Sjeliszczje.

Borjeckie malowanie na drewnie

To ruskie rzemiosło – malowanie na drewnie , jako sztuka ludowa, istniało od XVIII wieku. Początkowo, istniało jedno centrum malarstwa – wieś Borok (rejon Szjenkurski) w środkowym biegu rzeki Dźwiny Północnej (wieś powstała nad brzegiem Dźwiny, gdy Nowogrodzie osiedlili się na Terytorium Dźwińskim w XI / XII wieku).

Następnie wydzieliły się dwa kolejne ośrodki: wsi Puczuga, 25 kilometrów powyżej od przystani Borok) i jeszcze wyżej nad Dźwiną – wieś Żerliginskaja.

Obecnie Borok to przystań w wiejskiej osadzie Boretskij w rejonie Winogradowskim obwodu Archangielskiego, 7 km od Gorodoka i kilku pobliskich wsi.

Prawdopodobnie wśród osadników z Nowogrodu i Ładogi byli zarówno malarze ikon, jak i artyści malarstwa miniaturowego i rękopisów.

Przekazując swoje umiejętności z pokolenia na pokolenie, przez kilka stuleci zachowali najlepsze tradycje sztuki ludowej starożytnego Nowogrodu.

Charakterystyczne kolory

Najczęściej używane kolory, z jakich słynie borjeckie malowanie na drewnie, które go wyróżniają, to: czerwony, zielony, brązowy, pomarańczowy, żółty. Ozdoby składają się z rombów, kółek, kropelek, trójkątów. Wszystkie elementy są obrysowane na czarno.

Symbolem borjeckiego malowania na drewnie jest Drzewo Życia.

Przedstawia ono ogromny kwiat z prostą łodygą, wokół którego przedstawione są kwiaty, ptaki, jagody, wdzięczne liście. Malowanie na drewnie wykorzystywało motywy kompozycji, którymi były też sceny rodzajowe: picie herbaty, zabawa.

Legenda

Wśród legend które istnieją na ziemiach wokół Dźwiny, znajduje się legenda o pochodzeniu obrazu borjeckiego:

„Car moskiewski Iwan III, który rządził ponad 500 lat temu, ujarzmił ziemie rosyjskie. Nawet Psków i wolny Nowogród oddali mu hołd.

Jednak grupa nowogrodzkich bojarów, kierowana przez potężną bajarkę Martę Borecką, żonę byłego burmistrza Nowogrodu, nie mogła się z tym pogodzić. Iwan III wysłał tam armię, podbił Nowogród Wielki, a Marta Borecka rzekomo uciekła w rejony Północnej Dźwiny wraz z bojarami.

Tutaj osiadła na wysokim brzegu rzeki, grodząc to miejsce wysokim wałem. Stąd nazwa Gorodok (miejsce ogrodzone) i Borok – od nazwisk właścicieli. Posiadłości Boreckich rozciągały się na setki mil ”.

Innym przykładem sztuki ludowej jest malowanie na drewnie z Permogorska

Malarstwo Permogorskie

Malarstwo to jest przejawem sztuki ludowej realizowanej jako malowanie na drewnie, z okolic Północnej Dźwiny. Cechą szczególną jest połączenie motywów roślinnych z różnorodnymi scenami rodzajowymi z życia chłopskiego.

W kolorystyce dominuje białe tło i czerwony główny wzór. Kolory towarzyszące to żółty i zielony. Ogromne znaczenie ma cienki czarny kontur.

Podstawą obrazu jest wzór kwiatowy. Liście zakrzywione, z ostrymi końcami i kwiatami przypominającymi tulipana, a także ptaki.

W XIX wieku we wzorze włączano zazwyczaj malowano sceny rodzajowe z życia chłopskiego.

Często wśród ornamentów roślinnych są konie zaprzęgnięte do powozu, sań lub pługa, jeździec na koniu lub osobny koń.

Ewolucja obrazu

Wyraźnie widoczna jest różnica między wizerunkiem konia we wczesnym i późnym okresie rozwoju malarstwa.

Pod koniec XVIII – na początku XIX wieku przedstawiano wdzięczne białe, czasem czarne lub brązowe konie o wdzięcznych, cienkich nogach.

Najczęściej koń był rysowany pewną solidną czarną linią na białym tle, grzywa i ogon malowano na czarno.

Na produktach z końca XIX wieku obraz jest już daleki od ideału, przypomina bardziej rysunek dziecka: koń w postaci czarnej lub czerwonej plamki, długie owalne ciało, krótkie nogi.

Również we wczesnym malarstwie Pjermogorskim jeleń był często przedstawiany w scenach polowania, zbierania jagód i jazdy na saniach. Wśród ornamentyki jaka wyrażało malowanie na drewnie, możemy zobaczyć też dzika, lisa, psa.

Wachlarz malowanych przedmiotów był bardzo duży – naczynia z drewna i kory brzozowej, kołyski, szkatułki, skrzynie, zagłówki.

Przede wszystkim sygnowane są kołowrotki.

Ikona na drewnie

Ikona na drewnie to specyficzne religijne malowanie na drewnie. Sztuka ta, w dawnej Rusi, rozwinęła się w obrębie Kościoła prawosławnego, który powstał pod koniec X wieku, wraz z chrztem Rusi.

Malarstwo to pozostało rdzeniem kultury staroruskiej do końca XVII wieku, kiedy ikona na drewnie, w epoce cara Piotra I została wyparta przez świeckie formy sztuki.

Artykuł powstał w ramach:

Projekt dofinansowany ze środków Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia w ramach Otwartego Konkursu na Dofinansowanie Zdalnych Przedsięwzięć na rzecz Dialogu i Porozumienia w Stosunkach Polsko-Rosyjskich