Tradycje ludowe Rosjan

Dawne tradycje ludowe

Tradycje ludowe w Rosji, zwłaszcza te dawne,  wyraźnie zbliżone są  do tradycji ludowych w Polsce. Gościnność, szacunek dla starszych, miłość do natury, wreszcie  ‘’wesołość i szerokość duszy ‘’ te cechy najczęściej odnajdziemy w rosyjskich tradycjach.

Przekazywane są z pokolenia na pokolenie już od czasów słowiańskich. Przez te wszystkie wieki utrwaliły się w życiu codziennym Rosjan, aby przetrwać do dnia dzisiejszego.

Wybierzmy te, które są najbardziej zbliżone w naszych krajach.

Rosyjski ślub

Jeden obrzęd wprowadzony został dopiero wraz z nadejściem chrześcijaństwa. Wcześniej wśród plemion zamieszkałych teren Rosji występowały odmienne tradycje ludowe, zwłaszcza w zakresie rytuałów i śpiewów tematycznych.

Wszystkie etapy wydarzenia odgrywały istotną rolę.

Poznawanie się rodzin, spotkanie pary młodej, swatanie to wszystko odbywało się według ścisłego scenariusza, określonego przez lokalne tradycje ludowe. Tradycje dotyczyły także wypieku bochenka weselnego, przygotowania posagu, sukni ślubnych i uczty.

Wesele było ukoronowaniem tych wszystkich wcześniejszych etapów, ale to sakrament kościelny czy urzędowy czynił małżeństwo ważnym.

Ceremonia zaślubin była podzielona na kilka rozłożonych w czasie etapów. Każdy etap określały tradycje ludowe i wymagał on nie tylko określonych słów i czynów, ale także innych obowiązkowych atrybutów – strojów, prezentów, dekoracji pomieszczeń czy orszaku.

Cały proces trwał od tygodnia do trzech miesięcy. Terminy układano według kalendarzy kościelnych i rolniczych.  W etapach, poza najbliższą rodziną udział brali nie tylko krewni, ale także przyjaciele pary młodej.

Główna impreza – ślub i wesele – wyróżniały się natomiast powagą i przepychem.

Ważną rolę odgrywały ubiory uczestników uroczystości. Dominował kolory czerwony i biały. Czerwień symbolizowała męską siłę i bogactwo, a biel – kobiecą czystość i piękno. Stroje ozdabiane były  fantazyjnymi haftami o symbolicznych wzorach.

Strój ludowy pana młodego

Głównym elementem, który określały tradycje ludowe regionu była czerwona koszula lub bluzka. W zimnych porach roku można było ją zastąpić kaftanem, ale w tym samym kolorze.  Do uszycia używano nie grubej tkaniny jak zazwyczaj, ale tkaniny lnianej.

Koszula pana młodego była ozdobiona haftem, ale w mniejszej ilości niż strój panny młodej. Najczęściej jedynie kołnierzyk pokryty był cienką warstwą haftowanej tkaniny.

Bogaci nowożeńcy ubierali futra. Spodnie najczęściej były czarne i tym samym kolorze buty. Na głowie nie mogło zabraknąć kapelusza, który był zazwyczaj wykonany z filcu.  Mężczyźni z bogatych domów na głowę zakładali nawet latem futrzaną czapkę bogato przyozdobioną perłami czy aksamitem.

Suknia panny młodej

Zazwyczaj panna młoda dekorowała i haftowała swoje stroje jeszcze przed ustaleniem daty ślubu, korzystając z wzornictwa, które określały tradycje ludowe regionu. Najczęściej używano nici czerwonych i żółtych.

Zamiast bielizny, której w dawnych czasach nie było, pod ubraniem panna młoda miała na sobie koszulę z  płótna.

Na koszulę zakładała sukienkę na ramiączkach. Zwykle miała kształt klina. Najwęższa część sukienki znajdowała się u góry, w okolicy klatki piersiowej. Najszersza część na dole. Kolor był prawie zawsze czerwony, biały lub czarny z dużą ilością wielobarwnych haftów.

Na sukienkę zakładano fartuch, który służył jako rodzaj „wizytówki” panny młodej. Dziewczyny spędziły lata dekorując go haftem, nawiązującym do tradycji ludowych.

Cały kombinezon był ściągnięty jednym lub kilkoma paskami.

W prawie wszystkich regionach Rosji kobiety nosiły kokoszniki, które różniły się tylko kształtem lub elementami dekoracyjnymi. Zgodnie z tradycją panna młoda musiała zdjąć kokosznika tylko na oczach przyszłego męża, tylko  podczas ceremonii ślubnej.

W Polsce takim nakryciem głowy panny młodej był najczęściej biały welon.

Ale ślub poprzedzony był swataniem.

Swatanie

Wszystko rozpoczynało się od tzw. swatania. Do rodziny panny młodej przyjeżdżała rodzina pana młodego lub jego dobrze usytuowani znajomi. Panna młoda nie musiała uczestniczyć w swatach

Podczas swatania nie było zwyczaju mówić wprost, używano wyrażeń pośrednich.

Ty masz towary , my mamy kupca

Ty masz kurczaka, my mamy koguta

Uroczystość więc nieco przypominała handel – przyszły teść chwalił córkę i posag, a swatki chwaliły pana młodego i jego rodzinę.

Kolejnym etapem były odwiedziny rodzin w domu  pana młodego lub panny młodej. Ojcowie panien młodych zazwyczaj chcieli zobaczyć domostwo, w którym miała zamieszkać i pracować ich córka.

Decyzja o małżeństwie i  ślubie zazwyczaj podejmowana była w domostwie pana młodego.

Najważniejsze było oficjalne ogłoszenie zgody ojców każdej ze stron oraz ogłoszenie daty ceremonii ślubnej. Strony zawierały „umowę ślubną”, której przypieczętowaniem był publiczny uścisk dłoni. Był to ważny element, przekazywany z pokolenia na pokolenie, prze ustne tradycje ludowe. Podczas spotkania ustalano także wielkość posagu.

Dalsze działania w rosyjskiej tradycji weselnej były bardzo zróżnicowane, w zależności od epoki i regionu. Na ogół ich istota sprowadzała się do przygotowania uroczystej ceremonii ślubnej. Czasami odbywał się wieczór panieński, podczas którego przyszła mężatka zapraszała niezamężne dziewczęta, które pomogły jej wyhaftować suknie ślubne i przygotować posag.

Pan młody też miał dużo do przygotowania. Musiał zadbać o okup, orszak weselny i miejsce na ucztę. Wymogi te określały tradycje ludowe i skrupulatnie ich przestrzegano.

Był też ‘’wieczór kawalerski”. Przed ceremonią zaślubin młodzieniec i jego przyjaciele udawali się do łaźni, aby oczyścić się ze wszystkich grzechów kawalerstwa 🙂

Ceremonia ślubna

Do ślubu państwo młodzi jechali konno lub powozem, które były ozdobione wstążkami, kwiatami zazwyczaj w kolorze czerwonym. Uczestnicy śpiewali i życzyli nowożeńcom dużo zdrowia i pomyślności. Mężczyźni, ze strony pana młodego, obowiązkowo ozdabiali czerwonymi elementami, np. paskiem, swoje stroje.

Ślub to najważniejszy moment w całym rytuale. Ślubu udzielał odświętnie ubrany duchowny. 

Para miała przewiązywane ręce, piła z jednego kielicha, jadła jeden kawałek chleba, czasami otrzymywała chustę, aby trzymając ją razem wchodzić do cerkwi. Czasami młodzi obchodzili dookoła ołtarz, czy stali na jednym dywanie. Tego typu rytuały określały szczegółowo, regionalne tradycje ludowe. Istniała też tradycja symbolicznego zamykania kluczem cerkwi po ceremonii i wrzucania klucza do rzeki.

Wracając od ślubu podobnie jak w Polsce (głównie na terenach wiejskich) młodzi napotykali na przeszkody ze strony sąsiadów i  znajomych. Tylko symboliczna zapłata w postaci alkoholu, wypieków pozwalała na dalszą jazdę.

Uczta weselna

Odbywała się głównie w domu pana młodego. Czasami określana była przez tradycje ludowe: ’’czerwonym obiadem’’, bo czerwień była dominującym kolorem tego dnia. Goście byli podzieleni według płci, statusu społecznego lub więzów rodzinnych.

Najważniejszą więc częścią ceremonii był proces sadzania gości. Młodzi ludzie niejako wskazywali na swój stosunek do każdego z gości. Nowożeńcy po raz pierwszy siadali razem  w najbardziej honorowym miejscu, pod ikonami.

Na drugi dzień, tak jak i w Polsce, odbywały się poprawiny.

Opisując rosyjskie wesele nie sposób wspomnieć o znaczeniu w Rosji chleba i tradycji ludowych z nim związanych.

Rosyjski bochenek

Na weselu nie mogło go zabraknąć. Podobnie było w Polsce, gdzie bochenek chleba pojawiał się i pojawia do dnia dzisiejszego podczas tej szczególnej uroczystości. Udekorowanym bochenkiem chleba witano parę młodych i gości. Był okrągły jak słońce i symbolizował płodność, obfitość i dobrobyt. Kształt bochenka określały tradycje ludowe.

Pieczeniu bochenka towarzyszył pewien rytuał. Świąteczny chleb piekły szczęśliwe kobiety zamężne, mające zdrowe i grzeczne dzieci. Im przekazywana była wiedza. Do pieca chleb wkładał żonaty, szczęśliwy mężczyzna. Podczas wszystkich tych obrzędów z wypiekiem śpiewano specjalne pieśni i modlitwy o boże błogosławieństwo

Duże znaczenie miał też rozmiar bochenka, który uosabiał status ‘’rodzącej się’’ rodziny. Oprócz różnorodnych wzorów ciasta, gotowy przysmak ozdobiono kłosami pszenicy i kiściami kaliny, co oczywiście wynikało z tradycji ludowej. Ten wystrój był symboliczny i oznaczał dobrobyt rodziny, harmonię i miłość.

Gościnni gospodarze zawsze witali ważnych gości chlebem i solą. Często był to bochenek żytni z solą, który prezentowano na lnianej serwecie.

Tradycje ludowe – gościnność Rosjan

Ciepłe przyjęcie gości czy tak zwana gościnność od zawsze wyróżniała Rosjan na tle innych narodów.  Przejawiało się to nie tylko w hojności, ale i szacunku. Takie połączenie według wierzeń  dawało gwarancję, że dom przyjmujący gościa  nigdy nie będzie pusty, a gościnny człowiek nigdy nie będzie samotny.

W Rosji gościnny gospodarz był gotów nie tylko dać gościowi to, co najlepsze, ale także podzielić się z nim ostatnią rzeczą, jaką miał.

Gość był zawsze mile widziany i ugoszczony najlepszymi potrawami. Witano już go na progu i sadzano w najbardziej honorowym miejscu w tak zwanym – czerwonym kącie. Taką nazwę miał lewy narożnik pieca.

Było to najjaśniejsze i najpiękniej udekorowane miejsce w domu, w którym stały ikony. Miejsce to komponowano i dekorowano mając na względzie tradycje ludowe.

Posiłek gości rozpoczynał się zazwyczaj od rozdanych przez gospodarza kromek chleba i soli. Później goście częstowani byli daniami mięsnymi, daniami z ryb, zupami i na końcu słodkimi potrawami.

Goście przybywający z daleka na noc mogli liczyć na nocleg. Gospodarze zapewniali im najlepsze miejsca w domu. Zazwyczaj były to szerokie, nieruchome ławki, pokryte specjalną tkaniną.

Odjeżdżający goście mogli liczyć na poczęstunek. W  zwyczaju było także wypić kieliszek trunku na drogę i koniecznie usiąść przed podróżą. Te tradycje ludowe, siadania przed podróżą, znamy choćby z filmu “Znachor” 🙂

Odprawiając gości, gospodarze wręczali im smakołyki na drogę i życzyli udanej podróży.

A jakiej tradycji zdecydowanie nie ma w Polsce, a odnajdziemy ją w Rosji ?

Rosyjska łaźnia

Tradycje łaźni rosyjskiej mają długą historię. Pierwsze wzmianki o niej znajdują się w rękopiśmiennych dokumentach historycznych z pierwszej połowy X wieku. To dawne tradycje ludowe, słowiańskie jeszcze.

Zabiegi kąpielowe służyły pozbyciu się wszelkiego złego, oszczerstw i innych nieszczęść.

Rosjanie mocno wierzyli i wierzą w oczyszczającą i leczniczą moc kąpieli. W zwyczaju było branie kąpieli parowej przed podjęciem ważnych decyzji i po długiej podróży. Z czasem propozycja odwiedzenia łaźni stała się znakiem rozpoznawczym rosyjskiej gościnności.

W Rosji tradycyjnie ogrzewano łaźnię w soboty, dlatego sobota nazywana była dniem kąpielowym. W kulturze rosyjskiej łaźnia ma ogromne znaczenie, na przestrzeni wieków była ściśle powiązana z wieloma innymi tradycjami i obyczajami.

Na przykład zwyczajowo odwiedzano łaźnię w przeddzień ślubu, a także dzień po ślubie.

Wreszcie nie sposób pominąć rosyjskiej  tradycji picia herbaty.

Picie rosyjskiej herbaty

Picie herbaty w Rosji zupełnie inaczej wyglądało i wygląda niż w innych krajach. Najważniejsza była i jest atmosfera, czyli długie i  bez pośpiechu przy niej  rozmowy od serca.

Do dnia dzisiejszego zachował się zwyczaj nakrywania stołu obrusem, na środku którego stawia się lśniący i regularnie czyszczony samowar, czajniczek, często wykonany jako baśniowa postać.

Nie może zabraknąć filiżanek i talerzyków.

Do herbaty gościnny Rosjanin zawsze poda słodkości np. zefirki lub przepyszne konfitury. Te rytuały to tradycje ludowe, wciąż żywe i kultywowane.

Artykuł powstał w ramach:

Projekt dofinansowany  ze środków Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia w ramach Otwartego Konkursu na Dofinansowanie Zdalnych Przedsięwzięć na rzecz Dialogu i Porozumienia w Stosunkach Polsko-Rosyjskich