Wierzba – tradycje wyplatania wyrobów

Wierzba – wiklina – historia wyplatania

Najstarsze pozostałości koszy z wikliny (tak nazywa się młode pędy kilku gatunków wierzb) , odkryte przez archeologów maja po kilka tysięcy lat.

W jaskiniach w południowej Hiszpanii znaleziono kosze sprzed 5000 lat pne; podobne pozostałości znaleziono też nad jeziorem Neuchâtel oraz grobowcach etruskich.

Wierzba daje odpowiedni surowiec, wiec produkcja wyrobów przy wykorzystaniu odpowiednio spreparowanej wikliny rozwija się szczególnie w XIXw Prusach i Austro-Węgrach. Ludziom mieszkającym na wsi rzemiosło to, z uwagi na prostotę dostępność surowca,  zapewniało dodatkowy dochód, poza okresem sezonowych prac w rolnictwie.

Jednocześnie kosze czy skrzynki wykonane z wikliny, ze względu na swoją lekkość, a jednocześnie przestronność i  wytrzymałość były bardzo użyteczne.

Wykorzystywano je w przemyśle i i rolnictwie, handlu oraz do użytku domowego. Szczególnie przydatne okazały się w działalności piekarniczo-cukierniczej, sadownictwie, ogrodnictwie, winiarstwie, w przemyśle drobiarskim, handlu wykorzystującym szklane opakowania czy butelki, handlu owocami i zieleniną.

Oprócz tego powstawało wiele wyrobów artystycznych, mebli, wózków, artykułów gospodarstwa domowego.

Publikowano też pierwsze poradniki, pierwsza szkoła praktycznej nauki produkcji – wyplatania z wikliny powstała w Heinsbergu, w Prusach, w 1876 r.

Od końca XIX w niewidomi coraz częściej uczą się robić kosze w z wykorzystaniem surowca jaki daje wierzba.

Tym niemniej już od ostatnich trzech dekad XIX wieku, na Zachodzie, wiklinowe kosze stopniowo zaczęły być zastępowane wyrobami z taniego drewna (skrzynkami).

Wierzba – jej wykorzystanie dla wyplatania w Rosji

W Rosji, pod koniec XIX wieku produkcją oparta o wierzbę i pozyskiwany z niej surowiec zajmowano się w wielu miejscowościach. Jednak była to przeważnie działalność amatorska, lokalna. 

Wierzba była hodowana w sposób niezbyt racjonalny w stosunku do potrzeb. Wyroby wyplatano w większości z surowych, albo z nieokorowanych witek, często bez odpowiedniej selekcji, obróbki i sortowania materiału, co jest podstawa dla uzyskania estetycznych wyrobów.

Wierzba jako surowiec do wytwarzania koszy

W książkach wydawanych na początku XX w wieku, w Rosji m.in.: Культура Ивы и Корзиночное Производство.  (Uprawa wierzby oraz Produkcja  koszy)  zwrócono szczególną uwagę na właściwe pozyskanie surowca do wyplatania.

kosze z wikliny wierzba
kosze z wikliny

Wspomniano m.in. o cechach, które powinny być nierozerwalnie związane z materiałem potrzebnym rzemieślnikowi wyplatającemu kosze i inne wyroby.

gatunki i odmiany wikliny
wierzba daje różne gatunki i odmiany wikliny – foto: Anna Weronika Brzezińska, licencja: CC BY-SA-3.0 PL

Od pozyskanych gałązek wierzby wymagana jest:

  • wytrzymałość i elastyczność;
  • długość powinna być tej samej długości,
  • prawie jednolitość pod względem grubości,

Istnieje wiele gatunków wierzby, jest ich ponad dwieście, ale realna wartość dla produkcji koszy ma kilka odmian.

Czyszczenie i przygotowanie

Wierzba – pozyskane z niej młode pędy,  po przesortowaniu, przeznaczone są do korowania. Znane są cztery główne metody korowania wikliny:

  • moczenie – najbardziej proste i dostępne
  • pędzenie,
  • gotowanie
  • parzenie.

Moczenie

W tej metodzie wierzba daje surowiec, który moczony jest w naturalnych warunkach. Zalecane jest moczenie w wodzie płynącej – w potokach, rzeczkach – w miarę luźno wiązanych wiązek wikliny, mocowanych palikami.  

Moczenie wzbudza w młodych pędach wierzby przepływ soków, a w tym czasie kora jest najskuteczniej oddzielana od drewna.

Moment, w którym nadszedł czas na oderwanie kory, ustala się w oparciu o doświadczenie.

Jeśli kora z gałęzi testowych łatwo oddziela się, należy przystąpić do oczyszczania.

narzedzia do okorowania
narzędzia do usuwania kory z przełomu XIX / XXw

Usunięcie kory z gałązek jest bardzo łatwe i proste, często wykonywali tą pracę , na wsi,  młodzież i dzieci.

Metoda tą uzyskuje się tzw. białą wiklinę, która następnie  suszy się, chroniąc ją przed deszczem i słońcem.

Jeśli nie można gałązek, zaraz po przecięciu, ułożyć wiązki w wodzie, należy je przechowywać w zamkniętym miejscu lub zakopać w ziemi, aby nie wyschły.

Pędzenie

Odbywa się w stałych korytach / pojemnikach, umieszczonych w budynkach, gdzie można utrzymać wymaganą temperaturę wody i otoczenia. Metoda ta umożliwia uzyskanie białej wikliny cztery do pięciu razy w ciągu zimy.

Gotowanie

Prowadzi się w żelaznych kotłach / korytach o różnych wymiarach, z własnym paleniskiem. Czas gotowania powinien wynosić ok. 4 godzin.

Po ostudzeniu wikliny zimną wodą można przystąpić do jej korowania. Uzyskaną tzw. czerwoną wiklinę suszy się na powietrzu.

Parowanie

Polega na parowaniu wikliny w specjalnych kotłach pod ciśnieniem – jest to już metoda bardziej przemysłowa.



Wyroby z wikliny

Oczywiście obok samego przygotowania materiału istotne są umiejętności wyplatania. Poniżej przedstawiamy kilka przykładowych wyrobów ilustrujących możliwości dawnych i współczesnych rzemieślników.

meble z wikliny
meble ogrodowe z wikliny

Meble zawsze były i pozostały jednym z tradycyjnych obszarów zastosowania wikliny.

kosze do wina z wikliny
kosze z wikliny do szklanych baniaków do wina

Oprócz koszy, koszyków i kuferków – które miały rozmaite gospodarcze zastosowania wyplatano dawniej i dziś również, elementy ozdobne.

Poniżej torebki damskie.

torebki damskie z wikliny
torebki damskie z wikliny
swiecznik z elementami z wikliny
świecznik z elementami wikliny

Dla zainteresowanych – warto odwiedzić Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu 🙂

Artykuł powstał w ramach:

CPRDiP

Projekt dofinansowany  ze środków Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia w ramach Otwartego Konkursu na Dofinansowanie Zdalnych Przedsięwzięć na rzecz Dialogu i Porozumienia w Stosunkach Polsko-Rosyjskich

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

17 − trzynaście =