Wierzba – tradycje wyplatania wyrobów
Spis treści
Wierzba – wiklina – historia wyplatania
Najstarsze pozostałości koszy z wikliny (tak nazywa się młode pędy kilku gatunków wierzb) , odkryte przez archeologów maja po kilka tysięcy lat.
W jaskiniach w południowej Hiszpanii znaleziono kosze sprzed 5000 lat pne; podobne pozostałości znaleziono też nad jeziorem Neuchâtel oraz grobowcach etruskich.
Wierzba daje odpowiedni surowiec, wiec produkcja wyrobów przy wykorzystaniu odpowiednio spreparowanej wikliny rozwija się szczególnie w XIXw Prusach i Austro-Węgrach. Ludziom mieszkającym na wsi rzemiosło to, z uwagi na prostotę dostępność surowca, zapewniało dodatkowy dochód, poza okresem sezonowych prac w rolnictwie.
Jednocześnie kosze czy skrzynki wykonane z wikliny, ze względu na swoją lekkość, a jednocześnie przestronność i wytrzymałość były bardzo użyteczne.
Wykorzystywano je w przemyśle i i rolnictwie, handlu oraz do użytku domowego. Szczególnie przydatne okazały się w działalności piekarniczo-cukierniczej, sadownictwie, ogrodnictwie, winiarstwie, w przemyśle drobiarskim, handlu wykorzystującym szklane opakowania czy butelki, handlu owocami i zieleniną.
Oprócz tego powstawało wiele wyrobów artystycznych, mebli, wózków, artykułów gospodarstwa domowego.
Publikowano też pierwsze poradniki, pierwsza szkoła praktycznej nauki produkcji – wyplatania z wikliny powstała w Heinsbergu, w Prusach, w 1876 r.
Od końca XIX w niewidomi coraz częściej uczą się robić kosze w z wykorzystaniem surowca jaki daje wierzba.
Tym niemniej już od ostatnich trzech dekad XIX wieku, na Zachodzie, wiklinowe kosze stopniowo zaczęły być zastępowane wyrobami z taniego drewna (skrzynkami).
Wierzba – jej wykorzystanie dla wyplatania w Rosji
W Rosji, pod koniec XIX wieku produkcją oparta o wierzbę i pozyskiwany z niej surowiec zajmowano się w wielu miejscowościach. Jednak była to przeważnie działalność amatorska, lokalna.
Wierzba była hodowana w sposób niezbyt racjonalny w stosunku do potrzeb. Wyroby wyplatano w większości z surowych, albo z nieokorowanych witek, często bez odpowiedniej selekcji, obróbki i sortowania materiału, co jest podstawa dla uzyskania estetycznych wyrobów.
Wierzba jako surowiec do wytwarzania koszy
W książkach wydawanych na początku XX w wieku, w Rosji m.in.: Культура Ивы и Корзиночное Производство. (Uprawa wierzby oraz Produkcja koszy) zwrócono szczególną uwagę na właściwe pozyskanie surowca do wyplatania.
Wspomniano m.in. o cechach, które powinny być nierozerwalnie związane z materiałem potrzebnym rzemieślnikowi wyplatającemu kosze i inne wyroby.
Od pozyskanych gałązek wierzby wymagana jest:
- wytrzymałość i elastyczność;
- długość powinna być tej samej długości,
- prawie jednolitość pod względem grubości,
Istnieje wiele gatunków wierzby, jest ich ponad dwieście, ale realna wartość dla produkcji koszy ma kilka odmian.
Czyszczenie i przygotowanie
Wierzba – pozyskane z niej młode pędy, po przesortowaniu, przeznaczone są do korowania. Znane są cztery główne metody korowania wikliny:
- moczenie – najbardziej proste i dostępne
- pędzenie,
- gotowanie
- parzenie.
Moczenie
W tej metodzie wierzba daje surowiec, który moczony jest w naturalnych warunkach. Zalecane jest moczenie w wodzie płynącej – w potokach, rzeczkach – w miarę luźno wiązanych wiązek wikliny, mocowanych palikami.
Moczenie wzbudza w młodych pędach wierzby przepływ soków, a w tym czasie kora jest najskuteczniej oddzielana od drewna.
Moment, w którym nadszedł czas na oderwanie kory, ustala się w oparciu o doświadczenie.
Jeśli kora z gałęzi testowych łatwo oddziela się, należy przystąpić do oczyszczania.
Usunięcie kory z gałązek jest bardzo łatwe i proste, często wykonywali tą pracę , na wsi, młodzież i dzieci.
Metoda tą uzyskuje się tzw. białą wiklinę, która następnie suszy się, chroniąc ją przed deszczem i słońcem.
Jeśli nie można gałązek, zaraz po przecięciu, ułożyć wiązki w wodzie, należy je przechowywać w zamkniętym miejscu lub zakopać w ziemi, aby nie wyschły.
Pędzenie
Odbywa się w stałych korytach / pojemnikach, umieszczonych w budynkach, gdzie można utrzymać wymaganą temperaturę wody i otoczenia. Metoda ta umożliwia uzyskanie białej wikliny cztery do pięciu razy w ciągu zimy.
Gotowanie
Prowadzi się w żelaznych kotłach / korytach o różnych wymiarach, z własnym paleniskiem. Czas gotowania powinien wynosić ok. 4 godzin.
Po ostudzeniu wikliny zimną wodą można przystąpić do jej korowania. Uzyskaną tzw. czerwoną wiklinę suszy się na powietrzu.
Parowanie
Polega na parowaniu wikliny w specjalnych kotłach pod ciśnieniem – jest to już metoda bardziej przemysłowa.
zobacz: Zrównoważona moda
Wyroby z wikliny
Oczywiście obok samego przygotowania materiału istotne są umiejętności wyplatania. Poniżej przedstawiamy kilka przykładowych wyrobów ilustrujących możliwości dawnych i współczesnych rzemieślników.
Meble zawsze były i pozostały jednym z tradycyjnych obszarów zastosowania wikliny.
Oprócz koszy, koszyków i kuferków – które miały rozmaite gospodarcze zastosowania wyplatano dawniej i dziś również, elementy ozdobne.
Poniżej torebki damskie.
Dla zainteresowanych – warto odwiedzić Muzeum Wikliniarstwa i Chmielarstwa w Nowym Tomyślu 🙂
Artykuł powstał w ramach:
Projekt dofinansowany ze środków Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia w ramach Otwartego Konkursu na Dofinansowanie Zdalnych Przedsięwzięć na rzecz Dialogu i Porozumienia w Stosunkach Polsko-Rosyjskich